Cách trình bày gia phả dòng họ đầy đủ từ A- Z

Chia sẻ:

Gia phả dòng họ là nơi lưu giữ giá trị truyền thống dòng họ, là nơi để tìm hiểu về nguồn cội của bản thân. Nếu như bài trước ta đã tìm hiểu chi tiết về nội dung gia phả dòng họ thì trong bài viết này, Vietnamarch sẽ cùng bạn đi chi tiết hơn vể cách trình bày gia phả dòng họ đầy đủ chi tiết.

1. Gia phả là gì?

***Xem chi tiết tại: Gia phả là gì?

2. Cách trình bày gia phả dòng họ chi tiết

Đối với gia phả dòng họ sẽ gồm những nội dung chính: bìa gia phả, lời mở đầu, chính phả, ngoại phả, phụ khảo. Khi biên soạn gia phả dòng họ ta chuẩn bị lần lượt từng chương theo thứ trên và biên soạn nội dung như trong bài “nội dung gia phả dòng họ” đã giới thiệu trước đó. Về cách trình bày, ta chú ý đến phần chính phả bao gồm: phả ký, phả hệ, phả đồ.

2.1. Phả ký

Phả ký là một tác phẩm văn học đặc biệt, là sự tổng hợp kỹ lưỡng của lịch sử gia đình, được viết theo lối văn sử, sáng tạo và dễ hiểu. Trong quá trình ghi chép, việc tôn trọng hệ thống ký ức và truyền miệng của các thành viên trong gia đình là rất quan trọng. Mỗi người trong gia đình, khi được tiếp xúc sâu, sẽ phát hiện ra những người có hiểu biết sâu sắc và thông minh. Cách tiếp cận và phỏng vấn cần tuân theo trình tự, hệ thống, từng loại công việc, từng người. Phải đi đến từng nhà, từng hộ để hỏi và quan sát.

Hệ thống tư liệu, bài vị, văn bản tương phản như ruộng đất, sổ bộ đời, địa bạ, sách “Đăng Khoa Lục”, từ điển Nhân vật, các loại bằng khen, giấy khen, giấy chứng nhận “Mẹ Việt Nam anh hùng”… là những nguồn thông tin quý báu cho công việc này.

Để viết một phả ký đầy đủ, cần phải thực hiện điều tra, khảo sát trực tiếp và sâu rộng; liên hệ chặt chẽ với từng giai đoạn lịch sử phù hợp với từng thế hệ trong gia đình; phải hiểu rõ nhiệm vụ và chức năng của gia đình trong xã hội; phải áp dụng kiến thức sẵn có và phải kiên nhẫn, nghiêm túc khi viết, với mục tiêu cuối cùng là tạo ra một văn phong trong sáng, dễ đọc.

Trong trường hợp gia đình có gia phả gốc, viết bằng chữ Hán chẳng hạn, ta dịch ra tiếng Việt và đưa vào thành một phần của phả ký, sau đó là phần kế tục của các thế hệ tiếp theo.

Nội dung hợp lý bao gồm việc phản ánh toàn diện lịch sử gia đình từ nguyên thủy đến nay; xác định rõ tính ưu việt của gia đình, đây là quan điểm đúng đắn và chỉ ra hướng phát triển văn hóa của gia đình.

Để hoàn thành một phả ký, ta cần bắt đầu bằng việc thu thập tài liệu thông qua một chuyến đi điền dã. Đây là công việc vất vả, phải đi xa và đi nhiều nơi trong gia đình để hỏi, phỏng vấn, lấy thông tin từ các người trong gia đình và những người hiểu biết. Việc phỏng vấn phải linh hoạt và khéo léo vì không phải lúc nào cũng gặp được người cần thẩm vấn. Cần kiên nhẫn và kiên trì.

Sau chuyến đi điền dã, ta phải tìm kiếm thêm tư liệu từ các kho lưu trữ quốc gia, thư viện hoặc cơ quan chính phủ để có thêm thông tin về đất đai, nhân thân, di chúc, hộ tịch.

Tổng hợp và xử lý tư liệu là bước quan trọng tiếp theo, cần sắp xếp thông tin theo thứ tự thời gian và theo từng loại. Sử dụng phương pháp tập hợp, phân tích, so sánh để sử dụng thông tin chính xác nhất. Cần giải quyết những mâu thuẫn trong lời kể.

Khi bắt đầu viết, ta cần lập đề cương và dàn bài chi tiết, sau đó sử dụng các phong cách miêu tả và phân tích một cách cân nhắc, không lạc đề và không cương điệu. Cần tôn trọng cả những mặt tích cực và nhược điểm của gia đình.

2.2. Phả hệ

Phả hệ, là phần không thể thiếu trong một bộ gia phả, đóng vai trò quan trọng trong việc ghi chép về các thế hệ, quan hệ gia đình. Trong việc trình bày phả hệ, có ba cách phổ biến mà người biên soạn thường áp dụng: viết theo chiều ngang, viết theo chiều dọc và kết hợp viết ngang dọc.

• Viết theo chiều ngang: Cách này thường đưa ra từng đời trong dòng họ, liên tục từ đời thứ nhất đến đời tiếp theo. Mỗi đời có thể chứa nhiều người, và người đọc có thể dễ dàng nhận biết người ở đời thứ mấy. Tuy nhiên, điều này có thể làm mất đi sự hiểu biết về mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình và khó khăn trong việc theo dõi đối với các dòng họ lớn nên chỉ thích hợp với dòng họ quy mô nhỏ.
• Viết theo chiều dọc: Cách này chia dòng họ thành từng chi, từng cành, và từng nhánh, từ trên xuống dưới. Việc này giúp dễ dàng theo dõi từng nhánh trong dòng họ và là phương pháp phổ biến được sử dụng bởi nhiều nhà viết phả từ xưa đến nay.
• Viết ngang dọc kết hợp: Cách viết này kết hợp giữa việc viết theo chiều dọc và việc tóm tắt thông tin theo hàng ngang. Trước hoặc sau khi trình bày dòng họ theo chiều dọc, một bảng tóm tắt ngang được thêm vào, chỉ liệt kê họ tên và một số thông tin chính về mỗi người. Mặc dù cách viết này có thể dài hơn, nhưng nó giúp người đọc dễ dàng nhận biết thông tin và hiểu rõ hơn về dòng họ.

Dù sử dụng phương pháp nào, cấu trúc cơ bản của phả hệ là không thể thiếu. Tiêu đề phụ là vị trí của đời (ĐỜI I, II, III,…), tiêu đề chính là CÁC CON ÔNG… VÀ BÀ….. Mỗi cá nhân được ghi rõ các thông tin như họ và tên, năm sinh và mất (nếu có), ngày giỗ, mộ (đối với những người đã qua đời).

Theo qui định, bên tay trái là ô ghi người con của ông bà đó, bên tay phải để ghi thông tin của vợ hoặc chồng của người có tên ở ô bên tay trái. Ví dụ:

Tiếp đến là kỷ sự cung cấp các thông tin chi tiết về các cá nhân và con của họ, nhưng không nên chi tiết đến mức trở thành một bản sử thi cá nhân hoặc một lý lịch chi tiết. Thông tin căn bản bao gồm ngày tháng năm sinh, quê quán, tên thường gọi, bí danh, bút danh nếu có. Tóm tắt lịch sử của cá nhân, kể cả thông tin về việc họ qua đời, lý do qua đời, nơi mộ, người lo giỗ, và các chi tiết như tuổi ta (âm lịch), sự khác biệt giữa ngày, tháng, năm sinh thật so với giấy tờ hộ tịch, quá trình di dời, chuyển đổi mộ phần.

Cuối cùng, danh sách các con và nếu con của họ có người con thuộc đời hiện tại (hoặc đời cháu ngoại cuối cùng mà gia phả đề cập), thì thông tin về con của họ cũng được liệt kê trong phần này.

Việc trình bày phả hệ là một bước quan trọng trong việc duy trì và phát triển gia phả, giúp đời sau hiểu rõ hơn về quan hệ gia đình và truyền thống về lịch sử của mỗi thành viên trong gia phả.

2.3. Phả đồ

Trong phần phả đồ, chỉ ghi tên những cá nhân là nội tộc, tức là những người có trách nhiệm duy trì dòng họ của họ. Vì vậy, không có tên của các con gái trong phả đồ vì con của họ đã mang họ của chồng và thuộc vào một dòng họ khác. Điều này không phải là việc coi trọng nam giới hơn nữ giới, mà là về việc giữ nguyên dòng họ.

Thường thì một gia phả chỉ có một phả hệ, trong những trường hợp đặc biệt, khi gia phả kéo dài qua nhiều thế hệ và không thể hiển thị trên một bản vẽ, người ta phải chia ra vẽ từng dòng họ một cách riêng biệt, mỗi dòng họ một phả đồ. Cũng có trường hợp gia đình chỉ cần phả đồ của vài thế hệ cụ thể, trong trường hợp đó cũng có thể vẽ được, nhưng đó chỉ là ngoại lệ.

Thông thường, có ba cách trình bày phả đồ phổ biến nhất:

• Trình bày theo hình cây: Đây là cách trình bày mà nhiều người dựng phả trước đây thường sử dụng. Bắt đầu từ gốc là đời thứ nhất, các cành mọc ra biểu thị các chi trong dòng họ. Cành phía trái thường biểu thị cho các chi trên, trong khi cành phía phải thường biểu thị cho các chi dưới. Các cành con lại phân chia từng lớp từng tầng trong dòng họ. Mặc dù cách này sinh động và dễ hiểu, nhưng việc trình bày có thể khó khăn, đặc biệt là đối với các họ lớn có nhiều đời.

• Trình bày theo vòng tròn đồng tâm: Trong cách trình bày này, các vòng tròn đồng tâm được vẽ, với cụ Tổ ở trung tâm, vòng thứ hai là đời thứ hai, vòng thứ ba là đời thứ ba, và tiếp tục lan tỏa ra ngoài. Mặc dù dễ nhìn, nhưng cách này thường chỉ phù hợp cho các gia đình với số lượng thành viên ít, và khó áp dụng cho các họ tộc đông người.